Gepubliceerd door Freek Zwanenberg in Scholen

Onze reactie op de ‘verslaving aan sociale media’ die jongeren zelf signaleren

Aan het begin van de Week van de Mediawijsheid #WvdM15 bevestigt onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) dat 1 op de 6 jongeren zegt verslaafd te zijn aan sociale media en dat de helft negatieve invloed ervaart.

Vooral de afleiding bij het maken van huiswerk wordt genoemd, en de negatieve gevolgen voor hun schoolcijfers. Leren focussen heeft dus alles met mediawijsheid te maken. Ouders en scholen zullen hier meer aandacht aan moeten besteden omdat leerlingen hier hulp bij nodig hebben. Freek Zwanenberg licht dit toe.

Leren focussen is ook mediawijsheid

Het is weer Week van de Mediawijsheid, met dit jaar als thema ‘media en respect’. Een belangrijk thema, want inderdaad brengen jongeren zeer veel tijd door in online netwerken, hetgeen allerlei vraagstukken oproept omtrent hoe ze daar met elkaar omgaan. Het kersverse onderzoek van CBS bevestigt hoe onmisbaar sociale media in het leven van jongeren zijn. Maar dat niet alleen: het bevestigt ook hoe enorm de invloed is op het welbevinden van jongeren, en wellicht ook op hun schoolresultaten.

Onderbelicht thema: ‘focus en multitasking’

Wat echter opvalt, is dat het CBS zelf zijn onderzoeksresultaten met een andere nadruk presenteert: “‘Ik ben verslaafd aan sociale media’, zegt 17 procent van de jongeren in Nederland. Meisjes zeggen vaker dat ze verslaafd zijn dan jongens. Bovendien kunnen sociale media volgens jongeren een negatieve invloed hebben op hun concentratievermogen, nachtrust en schoolprestaties”, aldus het CBS.

Dit zijn toch serieuze resultaten, al zijn ze op zich niet nieuw. In het boek Socialbesitas (2013) constateerden de auteurs al dat veel jongeren het moeilijk vinden om zich te beheersen als het gaat om hun telefoon en sociale media. Tijdens de gastlessen die wij aan jongeren geven, komt hetzelfde beeld naar voren: “Ik weet wel dat ik mijn telefoon niet bij me in de buurt moet hebben als ik huiswerk maak, maar in de praktijk lukt het niet.”

Justine Pardoen schreef al in 2012 haar prikkelende boekje Focus! Over sociale media als grote afleider en er is inmiddels een hele stapel aan wetenschappelijk onderzoek dat aantoont dat ons brein niet kan multitasken én dat sociale media verslavend kunnen werken. Toch is dit thema nog altijd onderbelicht bij het denken en praten over mediawijsheid.

Het begrip ‘mediawijsheid’ behelst al zoveel aspecten…

Dat gebrek aan aandacht is ook niet zo gek. Er zijn al zoveel mediawijsheidthema’s en -competenties aan te wijzen die we graag willen leren aan kinderen: privacy, online respect, informatievaardigheden, creatief zijn met media, en daar komt nu ook programmeren bij, enzovoort. Het matigen met media, zelfbeheersing ontwikkelen, leren om je telefoon zelfs even uit te zetten ten behoeve van je concentratie; het is een beetje een vreemde eend in de bijt. Tijdens de ouderavonden over mediaopvoeding die we overal in Nederland verzorgen, blijkt overigens dat momenteel veel ouders hier zélf ook veel moeite mee hebben! Dat geldt wellicht voor mediawijsheidprofessionals net zo goed…?

Het betekent  juist dat ‘focus en multitasking’ een essentieel onderdeel van de mediaopvoeding zou moeten zijn.

Auteurs als psychiater Theo Compernolle winden er geen doekjes om. Het is zijn visie dat wij – dus zowel jongeren als volwassenen – massaal onze intellectuele productiviteit ondermijnen doordat we niet goed omgaan met de volgens Compernolle verder “fantastische ICT”. De ondertitel van zijn recente boek Ontketen je brein (2015) luidt dan ook: ‘hoe hyperconnectiviteit en multitasking ons brein gijzelen, en hoe we daaraan kunnen ontsnappen’. Net als het CBS onderzoek koppelt Compernolle het constante online zijn rechtstreeks aan effecten als meer fouten maken, slechte slaapatronen, meer stress.

Focussen als mediawijsheidcompetentie

Ook al is het een onderbelicht thema, toch past het wel degelijk binnen het kader waarin gedacht wordt over mediawijsheid. Kijkend naar het mediawijsheidcompetentiemodel staat bij het hoogst wenselijke niveau van ‘reflecteren op het eigen mediagebruik’: “Ontwikkelt een bewuste strategie om optimaal met media om te gaan. Doseert wanneer welke media gebruikt worden. Weet media op het juiste moment in én uit te schakelen.”

In principe is volgens mij deze competentie ‘reflecteren op het eigen mediagebruik’ in werkelijkheid nog veel breder en diepgaander. Het zou ook moeten gaan over digitale identiteit en de morele en ethische keuzes die je online maakt. Maar het zou al heel wat zijn als jongeren op zo’n manier leren reflecteren dat ze hun eigen mediagedrag in praktische zin kunnen gaan bijsturen voor een betere concentratie, nachtrust en betere cijfers. Wie wil dat nou niet?

Maar hoe doe je dat dan, jongeren leren focussen?

Ik denk dat we eerst als volwassenen zelf moeten onderzoeken in hoeverre ook wij verslaafd zijn aan media en multitasken met media. Daar zit mijns inziens vaak nog een blinde vlek. Dan pas kunnen we het thema overtuigend en dringend overbrengen aan jongeren. Ouders kunnen dat thuis doen. Op school is de mentorles hier heel geschikt voor. Om te voldoen aan deze behoefte, hebben we onlangs een (gratis) toegankelijke mentorles ontwikkeld, waarmee elke mentor zo aan de slag kan: ‘Focus en multitasking’, zie www.mentorlessen.nl/focus.

In deze les laten we kinderen zelf ervaren dat multitasken niet werkt, en zelfs veel nadelige effecten heeft. Dit doen we door wetenschappelijke kennis aan te reiken over de werking van hersenen en leerlingen eenvoudige testjes te laten doen.

Vervolgens wordt samen met de leerlingen besproken en onderzocht wat dan wél goede persoonlijke strategieën zijn om ongestoord je huiswerk te maken. Waar doe je dat? Woonkamer, slaapkamer? Wel/geen mobiel? Wel/geen muziek? Alleen of samen?

Zaken die onder andere aan bod komen in de mentorles:

• Multitasking heeft als gevolg: we doen zeker anderhalf keer langer over taken, we maken meer fouten, we ervaren meer stress, het kost meer energie;
• Sociale media in het verkeer gebruiken zorgt voor een reactievermogen vergelijkbaar met vier biertjes op hebben;
• Een goede strategie om huiswerk te maken in blokken;
• Achtergrondmuziek tijdens huiswerk kan ondersteunend zijn als: geen verstaanbare teksten, rustige muziek, liefst in een vaste playlist ‘huiswerkmuziek’. Een grappige tip voor huiswerkmuziek: de soundtrack van bepaalde games!

Baas of slaaf van je telefoon?

De smartphone, tablet en sociale media zijn inderdaad niet meer weg te denken en zorgen voor veel afleiding en slechtere concentratie, maar ook voor veel plezier. Bewust leren om het eigen mediagedrag te kunnen beschouwen en bijsturen, zodat kinderen baas in plaats van slaaf worden, is een belangrijke taak voor opvoeders. Hopelijk vindt het thema ‘focus en multitasking’ dan ook spoedig zijn vaste plek binnen het mediawijsheidwerkveld.

Wil je graag als mentor aan de slag? Neem de mentorles. Graag horen we je feedback.

We geven ook zelf gastlessen aan leerlingen en studenten, maar ook workshops voor docenten: een goede start voor het maken van gedragen beleid.

Heeft u al beleid, en werkt het? Of kunt u een good practice delen? Reageer hieronder!