Een nieuwe internetchallenge raast de wereld over. Momo. Zij zou tieners onder bedreiging overhalen om zelfmoord te plegen. Wat moeten we hiermee? We geven een mediawijze handreiking.

Momo (of de Momo challenge) is op internet ontstaan, zoals veel dingen nu online geboren worden. De geschiedenis van de meme die een hype werd (of challenge, of game – zoals het nu genoemd wordt) ligt bij een Japanse kunstenaar die in 2016 een vreemd wezen maakte om te gebruiken in een filmpje met digitale animatie. En zoals ook zo vaak gebeurt op internet, gaan dingen een eigen leven leiden als ze verspreid worden (of ‘viraal gaan’ – in internettaal).

Het beest ziet eruit als een vrouw (met borsten en lange zwarte haren), maar ook eng (met klauwen en een vreemde kop). Menselijk en toch weer niet. Zoals een heks. Heksen aten ook kinderen, trouwens, weet u nog?

Momo spreekt meestal Spaans

In juli van deze zomer (2018) knipte een Spaanse internetter alleen het hoofd eruit en postte dat op sociale media (op Reddit). Daar vloog het rond. Omdat het heerlijk spooky en creepy is.

Nog geen drie dagen later plaatste YouTuber Reignbot een video waarin ze uitlegt hoe het zit. Toen had iedereen dus al kunnen weten dat het geen zin heeft om ouders en kinderen voor Momo te gaan waarschuwen, omdat dat hetzelfde onnozele gedoe is als waarschuwen voor het monster van Loch Ness.

Hier is die video:

Momo: Broodje Aap, hoax, nepnieuws…

Iedereen die nu ouders en kinderen waarschuwt voor Momo, of de Momo challenge, moet weten waar hij mee bezig is. Hij is bezig een Broodje Aap-verhaal te verspreiden. Zoals het verhaal jaren geleden dat in de Efteling kinderen werden ontvoerd, die in de wc een total make-over kregen, om vervolgens van de aardbodem te verdwijnen. Hans en Grietje is er niets bij…

Er zijn scholen en opvoedprofessionals die denken ‘beter te veel gewaarschuwd dan te weinig’, en met deze argumentatie mails sturen naar ouders of berichten plaatsen op Facebook. Maar in dit geval is dat geen goed idee. Je bent immers ook verplicht om na te denken over wat het effect van je waarschuwing is. Want hier geldt: je wekt angst op, je wakkert de angst van ouders die toch al weinig weten van wat hun kinderen online doen nog eens extra aan, zonder dat je concrete handvatten geeft aan ouders hoe ze hier met hun kinderen over praten. Stel je bent een tiener en je ouder gaat je waarschuwen voor het monster van Loch Ness. Er kunnen een aantal dingen gebeuren:

1. of je wordt in je gezicht uitgelachen — “He mam, doe niet zo idioot, die dingen bestaan niet”
2. of je maakt je kind bang voor een wereld die toch al vol enge dingen zit
3. of je stimuleert je kind juist om op zoek te gaan naar telefoonnummers om zelf eens te kijken wat er gebeurt als je appt met Momo.
4. en tot slot: je brengt kinderen op een idee om zich als Momo te presenteren en anderen de stuipen op het lijf te jagen; daarmee is Momo een manier geworden om te cyberpesten.

Als een kind met een Momo-grappenmaker in aanraking komt, kan dat een onbekende weirdo zijn die hem echt de stuipen op het lijf jaagt. Dat dat mogelijk geworden is, heb je dan dus als schooldirecteur of opvoedprofessional ook op je geweten. Alle andere effecten, zoals deze nieuwe manier van cyberpesten, zonder dat je deze als zodanig aanpakt, ook.

Terwijl niemand gered kan worden van iets wat niet bestaat.

Momo challenge

Waar waarschuwen die scholen nou eigenlijk voor? De uitdaging zou inhouden dat je het telefoonnummer van Momo toevoegt aan je Whatsapp en dan een gesprek met haar start. Momo zou de geest zijn van een vrouw die enige tijd geleden overleden is. Ze zou vooral rond drie uur ’s nachts actief zijn. Haar antwoorden en antwoorden zijn dreigend. Zo zou ze gezegd hebben ‘Ik weet alles over jou’ en ‘Als je mijn instructies niet opvolgt, zal ik je van deze planeet doen verdwijnen.’ Ze zou bovendien enge foto’s toesturen om haar dreigementen kracht bij te zetten. Overigens sprak ze in het begin vooral Spaans.

Het doet denken aan de ‘horror-app’ die enkele jaren geleden werd rondgestuurd en vooral kinderen op de basisschool slapeloze nachten bezorgde. In dat bericht vertelde ‘de afzender’ hoe hij/zij door schuld van anderen dood is en nu wraak komt nemen. Om aan die wraak te ontkomen, moest je het bericht doorsturen naar 15 anderen. Als je dat niet doet, dan zal jou, je ouders en vrienden iets verschrikkelijks overkomen. Er zijn diverse varianten van: een eng plaatje met de tekst: ‘Als je dit niet doorstuurt, sta ik vanavond aan je bed’. Ook al wisten kinderen wel dat het niet echt waar kon zijn, ze stuurden dit toch door naar anderen. Beter het zekere voor het onzekere; je weet immers maar nooit. Een logische reactie, maar wel wat kinderlijk. Hoewel hij dus niet verschilt van de reactie van die schooldirecteur en opvoedprofessionals bij het Centrum voor Jeugd & Gezin. Het is de omgekeerde kettingbrief: je ontvangt geen miljoen of eeuwig geluk als je de brief doorstuurt, maar het omgekeerde.

Zelfmoord

Momo is dus Broodje-Aap — ook wel ‘hoax’, in internettaal, en tegenwoordig zouden we ook ‘nepnieuws’ kunnen zeggen.

Maar hoe zit het dan met die ouders die zeggen dat ze met Momo te maken hebben gehad? Liegen die dan? Ten eerste: ik heb ze niet gesproken. We zien nergens schermafdrukken van gesprekken via WhatsApp, anders dan gevallen van cyberpesten. En dat ene plaatje van Momo dat online te vinden is, is steeds hetzelfde. Waarschijnlijk zijn hun kinderen dus gewoon benaderd door iemand die ze kennen, die zich voordoet als Momo.

Online kun je — als je heel goed zoekt, want zo simpel is het nou ook weer niet — een telefoonnummer vinden waarmee je Momo kunt aanroepen via WhatsApp. Jan Rap en z’n maat kunnen daar achter zitten. En wie een gek appje krijgt van een kind dat Momo oproept, zal voor de gein ook wel eens een grappig berichtje terugsturen. “Momo? Ben je daar?.. Momo?” Een speelse geest antwoordt wat en hup, daar is Momo! Daar zit dus een gevaar: dat kinderen in contact komen met een wildvreemde.

En dat kind dat zelfmoord heeft gepleegd, dan? Ja, er gaat het verhaal dat een 12-jarig meisjes slachtoffer was van Momo. Ze pleegde zelfmoord. In werkelijkheid gaat het om een meisje dat verkracht was door een 18-jarige jongen die ze kende. Anders gezegd: er was een hoop narigheid in het leven van dat kind. Misschien heeft iemand zich zelfs voorgedaan en haar bedreigd, om ervoor te zorgen dat ze haar mond zou houden. Anders gezegd: we weten niet wat daar gebeurd is. Zou het soms zijn dat we het beter te verteren vinden dat Momo schuld heeft aan haar dood dan een jongen die zij kende, uit hetzelfde dorp?

Juvenoia

Wat we wel weten: Momo bestaat niet, anders dan in onze fantasie. Maar als we erover blijven waarschuwen, brengen we haar vanzelf tot leven.

De menselijke geest heeft duistere kanten. Momo zit in die duisternis te wachten totdat iemand haar ziet. Maar je kunt er ook een fel licht op zetten, en dan zie je wat het werkelijk is: een hoax, Broodje-App, nepnieuws. Voortgekomen uit de angst van volwassenen die niet weten wat Snapchat of Omegle is. Momo is, net als de Blue Whale challenge waar we eerder over schreven, een eng sprookje voor volwassenen die nog nooit een hashtag hebben gebruikt, laat staan een Instagram-post hebben gemaakt. Griezelig, met een serieuze ondertoon over de krochten van de menselijke geest. ‘Dat internet, dat is supergevaarlijk. Als wij het al niet in onze macht hebben, wat moet het dan wel zijn voor onze kinderen!’ Het heet ook wel of juvenoia – extreme, onredelijke angst over het welzijn van jongeren in een wereld die we niet meer altijd begrijpen.

Wat wel te doen?

Ja, er is narigheid online. Ja, er zijn mensen die misbruik maken van kwetsbare tieners. Er lopen gekken rond die proberen met jongeren te chatten, zogenaamd om hen te helpen bij problemen, maar in werkelijkheid om macht uit te oefenen. En ja, het komt voor dat zulke zieke geesten tieners naar zelfmoord proberen te praten. De boodschap voor ouders zou dan ook niet moeten zijn: waarschuw je kind voor Momo, maar: kijk goed naar je kind, blijf betrokken, wees niet alleen fysiek aanwezig in hetzelfde huis, maar wees ook present. Dus: kijk elkaar aan en praat met elkaar over hoe het is om met moeilijke dingen in het leven om te gaan.

En dat geldt ook voor scholen: houd je leerlingen goed in de gaten. Investeer in een stevige gemeenschap waarin niemand zich buitengesloten voelt. En praat met leeringen over sombere gevoelens en hoe die in de puberteit een rol kunnen spelen. De helft van de kinderen voelt zich vaak somber. Het aantal suïcides lijkt weer te stijgen. Maar dat komt niet door Momo of Blue Whale. Dat komt waarschijnlijk zelfs ook niet door internet of sociale media. Maar doordat die kinderen somber zijn, zich overvraagd voelen of denken dat er voor hen in deze wereld geen eigen plek is en dat niemand wil luisteren naar hun verhaal.

Vergeet Momo, houd op met waarschuwingen voor onzin, want dat getuigt niet alleen van een gebrek aan mediawijsheid, maar ook van luiheid. Denk eerst beter na. Je kunt het in de opvoeding van kinderen, óók de mediaopvoeding, maar één keer goed doen. Vergeet Momo, wees alert op cyberpesten en investeer in echte gesprekken met tieners over hun online ervaringen, zodat zij leren hoe ze media kunnen inzetten voor hun eigen welzijn en ontwikkeling, zonder daar schade van op te lopen. Vergeet Momo, en vertel je tieners thuis of op school geen schrikverhalen over monsters, maar verhalen over helden. De wereld zit er vol mee…

Tip:

Wilt u een brief schrijven naar ouders? We hebben een voorstel liggen voor u. Stuur ons een berichtje.