mei
2017
Gepubliceerd door Justine Pardoen in Ouders
Drie vragen over ’13 Reasons Why’
Sinds 31 maart 2017 is de nieuwe serie 13 Reasons Why te zien, die zich speciaal richt op tieners en adolescenten. Kijkwijzer heeft er 16 opgeplakt. Misschien had daar nog bij moeten staan: meekijken gewenst. Wat is ons advies?
Tieners kijken op dit moment naar de Netflix-serie 13 Reasons Why. Het is belangrijk dat ouders en leraren weten waar die over gaat. Omdat tieners kijken. Allemaal. Oók als ze nog geen 16 zijn. Kijkwijzer heeft er 16 opgeplakt, maar ze kijken toch. Als ouders op grond daarvan nu zouden zeggen dat ze dat niet mogen, zijn ze eigenlijk al te laat. Bovendien wordt het dan mogelijk nog aantrekkelijker om stiekem wel te kijken. Al je vrienden hebben ‘m immers ook al gezien. En als ze de kans hebben gekregen, hebben ze ‘m gebinge-watched: alle afleveringen achter elkaar. Want dat doet deze serie met je: je wilt weten hoe het afloopt.
Het loopt slecht af. Zoveel is duidelijk. Het is een serie die draait om de zelfmoord van de 17-jarige Hannah. Ze laat 7 cassettebandjes achter (met 13 ingesproken kanten), waarin ze mensen vertelt waarom zij bijgedragen hebben aan haar dood. Het effect op iedereen in haar omgeving is enorm ingrijpend: de hele serie brengt dat in 13 afleveringen in beeld. Je voelt als kijker bijna lijfelijk de gevolgen van een gecompliceerd tienerleven: de pesterijen, het geroddel, seksueel grensoverschrijdend gedrag, sexting, verkrachting, de uitsluiting, de groepsdruk en het totale onvermogen van volwassenen om daar iets aan te doen of het te voorkomen.
Er is dan ook alle aanleiding om deze serie aan te grijpen om met je tieners te praten over sociale narigheid. Hoe red je het? Hoe overleef je het? In onderstaande 3 vragen komt alles aan bod wat je moet weten.
Oja, nog dit:
- De serie is aangekondigd als seizoen 1, dus dat belooft nog wat….
- De beginzin van elke tape (“Welcome to your tape”) is overigens al een meme geworden. Je kunt dat smakeloos vinden, maar het is natuurlijk ook een manier om de kijkervaring te verwerken.
- Netflix heeft gisteren (1 mei) aangekondigd dat ze toch, door alle commotie besloten om ‘trigger warnings’ te plaatsen bij de afleveringen. Dat betekent dat jongeren die al eerder zelfmoordgedachten hebben gehad, gewaarschuwd worden dat ze hierdoor mogelijk die gedachten opnieuw krijgen.
- Er is een interessante Tumblr-pagina die als inspiratie kan dienen voor een bespreking van de serie in de klas. Concreet lesmateriaal hebben we nog niet gevonden.
1. Wat is de zorg van professionals over de serie?
Tienerzelfmoord is besmettelijk
We weten al langer dat zelfmoord een zekere besmettelijkheid heeft. Dat effect is bekend als het Werther-effect. Vooral tieners zijn daar gevoelig voor. Een kwetsbare tiener die toch al met suïcide-gedachten rondloopt, kan over de streep getrokken worden doordat iemand anders het ook gedaan heeft in een zelfde situatie, doordat ze op die persoon lijken (ook al kennen ze hem of haar niet persoonlijk), door het gevolg ervan (iedereen is verdrietig en spreekt positief en schuldbewust over de overledene) of doordat er praktische informatie over de methode van zelfdoding is verkregen. Vooral jonge tieners, voor wie het omgaan met complexe gevoelens nog moeilijker is, zijn kwetsbaar. Er is onderzoek waaruit blijkt dat het risico dat 12- en 13-jarigen een zelfmoordpoging doen, na confrontatie met een zelfmoord 5 keer groter wordt. Bij 14- en 15-jarigen is dat 3 keer en bij 16- en 17-jarigen 2 keer. Maar het is natuurlijk ook weer niet zo dat tieners zomaar een zelfmoordpoging doen als ze naar de serie gekeken hebben. De besmettelijkheid zit ingewikkelder in elkaar dan dat. Overigens is ook het gegeven in de serie dat een jongere een reeks tapes achterlaat, haar daad ruim vooraf en zorgvuldig voorbereidt en daarbij uitvoerig uitlegt wat de reden van haar daad is, niet erg realistisch. In de echte wereld handelen jongeren vaker in een opwelling en laten ze bij suïcide vrijwel nooit iets achter met een uitleg.
Wanhoop en hoop
Wat professionals verontrustend vinden, is dat 13 Reasons Why door de uitvoerige verklaring van Hannah het doet voorkomen dat haar beslissing rationeel is, en dus te rechtvaardigen. Dit wordt versterkt doordat er verder niets met haar niets aan de hand lijkt: ze is niet depressief en heeft ook geen last van andere geestelijke-gezondheidsproblemen. Daarmee geeft de serie een verkeerde boodschap: zelfmoord lijkt nu een logische oplossing, maar dat is natuurlijk niet zo en we willen juist voorkomen dat tieners dat gaan denken. Het is belangrijk dat ze begrijpen dat zelfmoordgedachten een signaal zijn dat het tijd wordt om hulp te vragen. Omdat deze gevoelens en gedachten vaak samenhangen met een depressie of iets anders waar goede behandeling voor mogelijk is.
2. Wat zegt Kijkwijzer?
Liever samen kijken
Kijkwijzer zegt: 16 vanwege drugs/alcohol en geweld. Het is een lastige: de classificatie komt vanwege geweld en drugs/alcohol uit op 16, maar we weten dat de serie gezien wordt door jongere pubers. In Nieuw-Zeeland, waar de cijfers van tienerzelfdodingen opvallend hoog zijn, hebben ouders de opdracht gekregen om tieners onder de 18 (!) niet zonder begeleiding te laten kijken. Er is speciaal voor deze serie een nieuwe categorie toegevoegd aan hun classificatie-systeem.
Het is een lastige: eigenlijk weet iedereen dat ook tieners onder de 16 jaar naar de serie kijken; dat kun je niet voorkomen als het zo’n hype is. Maar dat moet je als ouders niet zomaar laten gebeuren, is de boodschap. Zorg ervoor dat tieners deze serie dus niet alleen kijken, maar ofwel samen op school, in een groep die begeleid wordt door een docent met voorbesprekingen en besprekingen achteraf, ofwel samen thuis. Houd die 16 van Kijkwijzer in het oog.
Een moeder schreef ons:
“De twee laatste afleveringen zijn het meest expliciet. In aflevering 9 wordt een verkrachting in beeld gebracht die ongemakkelijk is om naar te kijken. Dat de 16 van Kijkwijzer niet gebaseerd is op de seks, is dan wel opmerkelijk. In de laatste aflevering (13) wordt de suïcide zelf getoond: ze snijdt haar polsen door in bad. Daar is veel ophef over. Maar als je bedenkt wat tieners al gewend zijn om te zien in films en series… is dit niet meer bijzonder schokkend. Het wordt ingrijpend door de reactie van de moeder van Hannah en het besef dat de daad van haar dochter zo vreselijk onomkeerbaar is en zo onnoemelijk nutteloos.”
Lees het hele verslag van deze ouder hier in het artikel “Mam, mag ik 13 Reasons Why kijken op Netflix?”
Overigens is er al jaren een mediarichtlijn voor berichtgeving over zelfmoord. Als de makers van de serie zich daar iets van hadden aangetrokken, zouden ze Hannah’s daad zelf niet zo expliciet in beeld gebracht hebben. Hier is duidelijk op het effect gewerkt: een mildere versie zou het schokeffect al helemaal niet hebben gehad. De serie doet eigenlijk alles fout volgens deze richtlijn, en dat is dus niet zonder enig risico. De makers weten dit ongetwijfeld, maar hebben hun eigen keuzes gemaakt. Wel doet Netflix er alles aan om goed te reageren op alle ophef en om het risico te beheersen.
3. Waarover moet je dan praten?
Tips
- Vermijd het gesprek niet. Sterker nog, begin er zelf over: “Heb jij die serie 13 Reasons Why al gezien? Wat vond je ervan?” Als je te laat bent om nog samen te kijken, praat dan over de onderwerpen die in de serie aan bod komen (de verkrachting, de sexting, de groepsdruk enz.). Ga niet preken, of oplossingen aandragen, maar stel vragen naar aanleiding van wat je tiener vertelt en verleid hem of haar om te praten over de eigen gevoelens en de eigen kijkervaring.
- Verbied het kijken niet als je kind aangeeft dat hij of zij het wil zien, of deels al gezien heeft, maar zeg dan dat je (de rest) samen wilt kijken. Laat merken dat je begrijpt dat de serie een grote aantrekkingskracht heeft op tieners en doe daar niet neerbuigend over. Voer geen gesprek tijdens het kijken, tenzij je kind zelf ergens over begint. Je mag natuurlijk wel laten merken wat het kijken met je doet, maar laat alle ruimte voor je kind om eerst zelf zijn of haar eigen kijkervaring te hebben. De serie is niet altijd leuk om naar te kijken, maar dat is nu juist de bedoeling. Ook daar kun je vragen over stellen: “wat hebben de makers van deze serie voor boodschap willen overbrengen, denk je?”
Voorbeelden van Echte Vragen die je zou kunnen stellen:
- “Komt dat (kies iets wat je is opgevallen in de serie, bijv. cyberpesten, sexting) bij jullie op school ook voor?”
- “Zitten er typisch Amerikaanse dingen in de serie die hier heel anders zijn? Of is het juist heel erg vergelijkbaar?”
- “Kun jij je voorstellen dat je zo wanhopig bent dat je dood wilt? Wat zou je kunnen doen als jou dat ooit overkomt, of als je merkt dat iemand van je vrienden met een vrolijkheidsmasker rondloopt terwijl jij weet dat hij of zij somber is?”
- “Wat kun je doen als er een blootfoto van jou doorgestuurd is? Wordt er over deze dingen op school wel eens gepraat in de les?”
- “Is er bij jullie op school veel groepsvorming, van die kliekjes waarvan je uitgesloten wordt? Hoe ga jij daarmee om? Hoor jij bij zo’n groepje? Zou je willen dat docenten zich ermee bemoeien als iemand buitengesloten wordt? Is er verschil tussen buitengesloten worden of gepest worden? Hoe zit dat?”
- “Denk je dat dit soort gedoe tussen pubers erger is geworden door sociale media en de mobiele telefoon? Hoezo?”
- “Waarom denk jij dat Hannah die tapes heeft gemaakt? Zou het haar een fijn gevoel hebben gegeven of juist niet, te weten dat mensen hiernaar zouden luisteren na haar dood? Hoe zou je dat gevoel benoemen? Heb jij wel eens wraak genomen op iemand? Wil je daarover vertellen?”
- “Wat had Hannah nodig? Wat had ze kunnen doen om te voorkomen dat ze deze definitieve stap zou zetten? Weet jij waar je in Nederland hulp kunt krijgen als je anoniem met een hulpverlener zou willen praten? Is er iemand anders die je in vertrouwen zou nemen als je niet met ons zou durven te praten?”
Na afloop
De makers van de Netflix-tienerserie zeggen dat ze juist een boodschap hebben voor jongeren: praat over je problemen en over gevoelens. Het is juist bedoeld om hen duidelijk te maken dat zelfmoord nooit een oplossing is, dat er altijd hoop is, en dat het belangrijk is om hulp te vragen. In de documentaire die volgt op de serie, getiteld Beyond the Reasons, komen de makers en enkele ggz-deskundigen aan het woord: “Het is goed dat we praten over zelfmoord; het gebeurt en het moet geen taboe zijn. We willen dat tieners hoop putten uit de serie. Dat ze leren dat de middelbare-schooltijd ooit voorbij gaat, dat problemen voorbij gaan. En dat ze inzien dat zelfmoord nooit een oplossing is.” De docu duurt 30 minuten en verwijst naar de website www.13reasonswhy.info, waar links te vinden zijn naar hulplijnen, in alle talen/landen waar de serie getoond wordt op dit moment. De trailer van de docu staat hier:
Tip: Download de zelfmoordpreventiewijzer van 113Online
Tip: Zie ook Online media en zelfbeschadiging
Naschrift 18 maart 2020
Op basis van onderzoek is inmiddels vastgesteld dat er geen toename is geweest van suïcide onder invloed van de serie 13 Reasons Why. Zie hier.