Gepubliceerd door Justine Pardoen in Online jeugdcultuur

Wat doet TikTok fout?

TikTok ligt onder vuur. TikTok schendt de privacyrechten van minderjarigen. Ze moeten alle gegevens van kinderen die ze niet nodig hebben, verwijderen. In Nederland zijn organisaties gestart met een procedure om dit bij TikTok af te dwingen. Ook willen ze dat TikTok kinderen een schadevergoeding betaalt.

TikTok is een gratis app die wereldwijd door heel veel kinderen en jongeren wordt gebruikt; het sociale-mediaplatform groeit als kool. Alleen al in Nederland gaat het om een groeit van een miljoen gebruikers in een jaar tijd. We weten niet precies om hoeveel kinderen het gaat, maar in onderstaande grafiek zien we de cijfers van Newcom Research & Consultancy (Via Marketingfacts). De schatting is dat het gaat om tussen 1,2 en 1,6 miljoen kinderen die in de afgelopen jaren van de app gebruik hebben gemaakt. TikTok groeit het snelst van alle sociale-mediaplatforms, zeker onder jongeren. Reden genoeg om je af te vragen wat dat nou eigenlijk voor bedrijf is en wat we de minderjarige gebruikers erover moeten leren. Maar we weten eigenlijk helemaal niets over wat TikTok precies met de gegevens van zijn gebruikers doet.

Gratis maar niet gratis

Maar gratis is het natuurlijk niet: de gebruiker betaalt met zijn of haar gegevens. TikTok verdient onvoorstelbaar veel geld met het verkopen van advertenties, met behulp van die gegevens van gebruikers. De gebruikers weten dat niet, laat staan dat ze daar toestemming voor hebben gegeven. En dat is wel problematisch. TikTok moet veel duidelijker zijn over welke gegevens ze verzamelen en wat ze ermee doen. De kans is zeer groot dat ook allerlei biometrische gegevens worden verzameld van kinderen. En dan hebben we het nog niet eens over het feit dat die gegevens van zowat alle Europese kinderen naar China gegaan zijn.

TikTok verzamelt veel te veel gegevens van minderjarigen. Hun privacyrechten worden dus geschonden, en vooral omdat het om kinderen gaat, is dit TikTok zwaar aan te rekenen. Kinderen worden namelijk extra beschermd door de wet. In Europa hebben we nu een privacywetgeving waar alle bedrijven die hier opereren, zich aan moeten houden. Maar dat werkt niet als je je daar niets van aantrekt, zoals TikTok. TikTok is overigens in Chinese handen, van het bedrijf ByteDance. Nergens legt TikTok uit wat ze met die gegevens doen. Chinezen zelf zijn ook niet bepaald gewend dat ze daar iets over te zeggen hebben…

De eis

De stichting Stichting Take Back Your Privacy vindt de manier waarop TikTok opereert, onacceptabel. Zij voert samen met De Consumentenbond actie tegen TikTok. Deze stichting probeert af te dwingen dat TikTok stopt met deze onduidelijke, en inbreuk makende praktijken, maar meer nog: ze willen een financiële compensatie voor alle slachtoffers. Ze worden bijgestaan door advocaten die ook in Engeland een zaak voeren tegen TikTok, namens de voormalige, Britse kindercommissaris (wat bij ons Kinderombudsman/vrouw heet).

Als TikTok niet reageert, wat ze vooralsnog niet lijken te doen, dan stapt de stichting naar de rechter stappen met een zogenoemde collectieve-actieprocedure (volgens de nieuwe wetgeving WAMCA = Wet Afwikkeling Massaschade in Collectieve Actie). De hoogte van de financiële claim is 1,5 miljard euro. Daarnaast moet TikTok stoppen de privacy te schenden en alle onrechtmatig verzamelde gegevens van gebruikers wissen.

Ouders worden door de Consumentenbond aangespoord om zich te melden, en zich aan te sluiten bij deze collectieve claimactie. Het is een voor Nederland ongekende situatie dat een sociale-mediaplatform gevraagd wordt om zo’n hoge schadevergoeding, die vervolgens aan alle kinderen van Nederland die TikTok gebruiken of gebruikt hebben, wordt uitgekeerd.

Op 24 juni stuurden de eisers een brief aan TikTok met wat er moest gebeuren en TikTok heeft laten weten te willen afspreken voor een gesprek. Meer is niet bekend. Ondertussen heeft de Autoriteit Persoonsgegevens een boete opgelegd aan TikTok, wegens de privacyschendingen. Die boete bedraagt € 750.000. Maar dat voor zo’n groot bedrijf niet echt indrukwekkend. In 2019 is TikTok ook al door de Amerikaanse privacy-autoriteit beboet met 5,7 miljoen dollar. Dat heeft ook niets geholpen.

Wie betaalt deze actie?

Stichting Take Back Your Privacy is een Nederlandse stichting die is opgericht om de zaak tegen TikTok te voeren. Ze hebben geen winstoogmerk en de bestuurders en raad van toezicht werkt onbezoldigd. Wel is er een geldschieter voor deze procedure. Deze partij ontvangt een deel van de schadevergoeding die TikTok mogelijk moet betalen. De rest is dan voor de kinderen in Nederland. Zie hier voor meer informatie.

Je zou er zomaar een verdienmodel van kunnen maken om zulke acties voor schadevergoeding te starten. En dat gebeurt dan ook! Eerder dit jaar was er al een andere organisatie, die een collectieve actie startte namens alle Europese ouders. In tegenstelling tot Take Back Your Privacy, worden de bestuurders en leden van de Raad van Toezicht daar gewoon per uur betaald uit de opbrengst en ouders die deelnemen aan de collectieve actie, moeten inschrijfgeld betalen. Overigens is hun claim bijna even hoog: 1,4 miljard euro.

In de Verenigde Staten liepen eerder al zo’n twintig van zulke collectieve acties. TikTok heeft deze toen in één keer geschikt met 92 miljoen dollar. Dat is veel geld, maar een stuk minder dan 1,5 miljard.

Het zou helpen als heel veel ouders zich aanmelden bij een van de twee organisaties. Bij beide mag niet, dus het is belangrijk om goed te kiezen. Die waar de Consumentenbond mee werkt, is in onze ogen het minst commercieel en heeft de grootste kans van slagen door de ervaren advocaten die eraan werken. De winst voor ouders is natuurlijk sowieso niet alleen die mogelijke schadevergoeding, maar vooral dat hun kinderen veilig plezier kunnen hebben op sociale media. En dat er een belangrijke zaak wordt voorgelegd aan een rechter die daarmee een voorbeeld stelt voor andere sociale-mediaplatforms waar veel minderjarigen dagelijks komen.

Nog vragen? Natuurlijk!

Bureau Jeugd & Media ondersteunt de claim van de stichting Take Back Your Privacy en de Consumentenbond. Op 7 oktober 2021 organiseren we samen met het Netwerk Mediawijsheid een online expertsessie, zodat mediacoaches en alle anderen die met ouders en kinderen werken, of interesse hebben in deze zaak, snel kunnen worden bijgepraat over waar die claim nou precies over gaat en wat dan precies die privacyrisico’s zijn van het gebruik van TikTok. Advocaten en privacyexperts zijn aanwezig om vragen te beantwoorden.

Hier kunt u zich aanmelden voor de netwerksessie op 7 oktober, van 10:00 tot 12:00 uur (online).

Naschrift:

Ondertussen ontdekten we ook dit blogartikel uit december 2020 over TikTok, van XS4all.

En dit artikel van Privacyopschool.nl, waarin staat welke gegevens TikTok allemaal verzamelt (3 november 2021):

Gegevens die TikTok verzamelt van kinderen:

• Geboortedatum
• E-mailadres
• Telefoonnummer
• Profielfoto en/of video
• Locatiegegevens van het toestel dat je kind gebruikt
• Biografische gegevens, zelfs wanneer het profiel op privé staat
• Informatie over seksuele oriëntatie en religieuze overtuiging
• Foto’s, video’s, voicemails die je kind uploadt
• Advertenties en video’s die worden bekeken
• De ‘likes’ van content worden bijgehouden
• Vragenlijsten, spelletjes, enz. waaraan je kind meedoet
• Browsegeschiedenis

[toegevoegd 15 oktober 2021:]

Het verslag van de expertsessie over TikTok en privacy, is hier te lezen.