Gepubliceerd door Freek Zwanenberg in Het jonge kind

Digitale onthechting – Hecht aan je kindje, niet aan je mobiel

De ouders van nu zijn vóór de geboorte van hun kindje al hartstochtelijk gehecht aan hun smartphone. Een net geboren kindje vraagt echter extreem veel aandacht, tijd en energie. Een strijd om aandacht volgt.

Hoe kun je als kersverse ouder een gezonde balans vinden tussen je analoge én digitale aandachtslurper? Freek Zwanenberg geeft tips digitale onthechting voor ouders die in het belang van een veilige hechting van hun kindje bereid zijn hun digitale gewoontes te veranderen.

‘Distracted parenting’: een herkenbaar probleem

Deze blogbijdrage gaat over digitale onthechting, en is een praktische uitwerking als vervolg op het confronterende artikel van Justine Pardoen van 9 oktober: ‘mobiele beeldschermen en de hechting van het jonge kind’. Hierin wordt duidelijk dat overmatig schermgebruik in aanwezigheid van een baby, kan leiden tot een verstoorde hechting. Of je nu ouder bent, grootouder of pedagogisch medewerker op een kinderopvang. Dit is niet zomaar een probleem: “de kwaliteit van de ouder-kindrelatie in de vroege kinderjaren is bepalend voor de ontwikkeling tot emotioneel gezonde volwassenen. Of je veilig gehecht bent, bepaalt dus of je later gezonde relaties kunt onderhouden en of je kunt omgaan met tegenslagen en trauma’s. Ook is het een belangrijke voorspeller voor het al dan niet krijgen van psychiatrische klachten en het herstel daarbij.”

In een ander recent artikel ‘Afgeleid door je smartphone daar is je kind de dupe van’ (Parool) werd bevestigd dat ook de taalontwikkeling van kinderen gevaar loopt als ouders voortdurend digitaal afgeleid zijn. We weten allang dat taalontwikkeling verstoord kan worden door mediagebruik, uit ouder onderzoek naar gebruik van televisie.

In mijn werk kom ik deze problematiek tegen. Vooral de zorgen om hechting zijn opvallend. Tijdens het ontwikkelen van een e-learning ‘mediaopvoeding 0-4 jaar’ voor de Jeugdgezondheidszorg (JGZ-Academie), vertelden artsen en verpleegkundigen mij dat zij zich inderdaad ernstige zorgen maken over een mogelijk verstoorde hechting door afgeleide ouders. En tijdens mijn lezingen over mediaopvoeding hoor ik elke week van ouders hoe moeilijk zij het vaak vinden om minder aandacht aan hun schermpje te geven in aanwezigheid van hun kinderen.

Kern-inzicht: een veilige hechting van je kindje is belangrijker dan je mobiel

Ik ben zelf ook vader en herken de digitale verleidingen maar al te goed. Onze smartphone is nu eenmaal een fantastisch staaltje technologie dat we voor duizend handige én leuke dingen gebruiken. We kunnen gewoonweg niet meer zonder en dat moeten we ook niet willen.

Maar je kunt er niet omheen: je kindje een veilige hechting bieden in de eerste jaren, is een van je meest cruciale taken als ouder. Veel belangrijker dan je mobiel of wat daarmee ook aan je trekt, van werk tot ontspanning. En dat betekent hoe dan ook dat je enigszins zult moeten ont-hechten van je digitale bestaan. Je zult moeten werken aan een nieuwe balans met een stuk minder schermtijd. Maar hoe dan?

Met onderstaande tips hoop ik ouders en professionals die werken met ouders, te inspireren om negatieve digitale gewoontes te veranderen. Zodat ook de kinderen van deze tijd de voor hen noodzakelijke, liefdevolle aandacht krijgen. Die aandacht is namelijk van levensbelang. Minder erg kunnen we het niet maken.
In dit eerste artikel sta ik stil bij de benodigde bewustwording; in deel twee (volgt nog) zal ik veel praktische tips geven.

Bewustwordingtip 1: Onderzoek je eigen digitale verslavingen

Bekijk de video en ga bij jezelf na of je er iets uit herkent. (De video hebben we laten maken voor gebruik in de e-learning voor de JGZ-Academie.)

Gaat het bij jullie thuis ook wel eens zo? Hoe zou het zijn voor het kindje? Voor sommige ouders is het best confronterend om te zien. Vooral als ze net hebben geleerd over het belang van intiem contact en volle aandacht voor hun kindje.

Wat nu?

Als je eenmaal overtuigd bent van de noodzaak digitale onthechting, dan is er werk aan de winkel. En geen makkelijk werk. Niets is zo lastig als daadwerkelijk bewust worden van je eigen mediagebruik en daar gevolgen aan verbinden. Veel van je digitale gedrag vindt namelijk ‘bewusteloos’ plaats: je verliest je gevoel van tijd, plaats en eigen lichaam. Dit is overigens ook precies de bedoeling van de tech-industrie, maar daar ga ik zo verder op in. (We gebruiken dus met opzet het woord ‘bewusteloos’ en niet ‘onbewust’, want soms lijkt het wel alsof we niet zozeer gedachteloos zijn maar in een andere bewustzijnstoestand, die op bewustzijnsverlies lijkt, of hypnose. Bedenk maar eens hoe je je voelt als je een paar uur in je mobiel verdiept was, series gebinged hebt of gegamed hebt. Met pubers kun je ook goed praten over wat dat doe met je lijf en geest.) 

Het startpunt van bewustwording: helder kunnen én durven kijken naar je eigen mediagebruik. 

Check!

Beantwoord onderstaande vragen zo eerlijk mogelijk (al dan niet met je partner): 

• Ben ik te veel online in de aanwezigheid van mijn kindje?
• Geef ik mijn kindje voldoende ‘ongestoorde tijd’ en volledige aandacht?
• Welke apps vragen voortdurend mijn aandacht? Welke kan ik echt niet negeren?
• Maak ik wel of niet te veel foto’s en filmpjes van mijn kindje? Op welke momenten doe ik dat? In hoeverre verstoor ik hiermee een rustige veilige sfeer voor hem/haar?
• Hoeveel keren per dag ziet mijn kindje een ‘stillface’ als hij/zij naar mij kijkt? (Kijk eens in de spiegel met je mobiel voor je gezicht om je een voorstelling hiervan te maken)
• Als ik met mijn kindje bezig ben en er klinkt een notificatie, pak ik altijd meteen mijn mobiel of laat ik hem wel eens liggen? Hoe moeilijk vind ik het om er niet op te reageren?
• Waarom ben ik zoveel bezig met mijn mobiel? Wat brengt het me precies? Onderzoek of je wellicht verstrooiing zoekt omdat je ontevreden bent over bepaalde dingen in je leven. Verveel je je met je kind? Voel je je schuldig dat je werk laat liggen?

Er zijn overigens ook online digitale verslavingstestjes te vinden. Zoals deze of deze. 

Breng je eigen mediagebruik in kaart

Een andere goede manier om je bewust te worden van je eigen (overmatige) schermgebruik, is het bijhouden van de tijd dat je op je schermpje actief bent. Dat kan door analoog op te schrijven wanneer en hoe lang je online bent. Maar er zijn ook handige apps zoals Moment (iOS) of Quality Time om je eigen schermtijd te monitoren, zodat je precies kunt zien aan welke apps je het meeste tijd kwijt bent. Soms zit er al een app in je eigen telefoon, zoals Schermtijd bij Apple. Onderzoek wat voor jou werkt om een goed beeld te krijgen van je eigen schermgebruik. 

Bewustwordingtip 2: Ontdek jouw ‘triggers’ waardoor je te veel op je mobiel zit

De tech-industrie heeft de afgelopen jaren allerlei functies, of ‘triggers’, aan hun apps toegevoegd die onbewuste delen van ons brein aanspreken. Het onderliggende doel is altijd om ons zo lang mogelijk gekluisterd houden aan de app. Dat levert immers meer zendtijd voor reclame op (= geld) en natuurlijk kostbare persoonsgegevens (= nog meer geld). Deze psychologische trucs zijn soms rechtstreeks afkomstig uit de gokindustrie. Ons primitieve brein kan er vaak moeilijk weerstand aan bieden. Een paar bekende voorbeelden:

• Oneindig scrollen op Facebook, Instagram of Twitter: vergelijkbaar met fruitautomaten in de gokhal. Je blijft maar doorscrollen in een soort roes. Onbewust hopend op een belangrijk berichtje. Dit noemen ze ‘gevarieerde beloning’; vaak levert het niets op wat je niet had willen missen, maar juist die ene keer dat het wel wat oplevert, maakt dat je doorgaat (de beloning: soms verklaard door de dopamine die dan wordt aangemaakt, een stofje in onze hersenen dat een goed gevoel geeft).
• Rode notificatiebolletjes: ons brein kan het niet aan dat iets ‘nog niet af’ is. De rode bolletjes moeten worden ‘weggespeeld’. En hop, daar is de app al geopend. Er kan immers iets belangrijks gebeurd zijn dat onze aandacht waard is?
• Vanzelf afspelende video’s: bij Netflix verschijnt een tellertje met ‘in 5 seconden start de volgende aflevering’, op Facebook en YouTube starten opvolgende video’s uit zichzelf. Je hebt nauwelijks tijd om de wilskracht op te brengen om op pauze te drukken.
• De like-knop: hoeveel likes zou ik krijgen op mijn nieuwe profielfoto? Precies die onzekerheid zorgt ervoor dat je onbewust ontzettend bezig blijft met iets wat je online hebt gezet. Dat is weer het principe van de gevarieerde beloning (gezien worden) en een ontzettende aandachttrekker. Elke keer weer voel je je mobiel in je zak branden: zou er al reactie zijn op mijn foto?
• Notificaties in alle soorten en maten: via mail, je beginscherm, in de app zelf. Een geluidje, een trillinkje, een lichtflitsje. Voortdurend word je eraan herinnerd dat je nog berichtjes hebt te lezen en beantwoorden. Dat er van alles gebeurt waar je weet van moet hebben…

In onderstaande legt NOS uit welke verslavende elementen Instagram bevat:

Stel jezelf de vraag: wat zijn mijn triggers? Welke digitale toeters en bellen kan ik niet weerstaan en zorgen er telkens voor dat ik zonder na te denken mijn mobiel erbij pak? Erover lezen helpt trouwens ook. Zie bijvoorbeeld de boeken ‘Hooked’ (van Nir Eyal) en ‘Superverslavend’ (van Adam Alter).

Bewustwordingtip 3: Betrap jezelf op bewusteloos mediagebruik ‘hee wat ben ik eigenlijk aan het doen?’

Soms wil ik even weten hoe laat het is. Ik pak mijn mobiel en word tien minuten later ‘wakker’, zonder te weten waarvoor ik eigenlijk mijn mobiel erbij pakte. Tien minuten op Twitter gezeten zonder te onthouden wat ik aan het lezen was. Dat moment dat je je dat realiseert, is belangrijk! De volgende keer dat je zoiets bij jezelf opmerkt, laat een alarmbelletje in je hoofd afgaan. Doe je uiterste best om hier een nieuwe gewoonte van te maken: in-real-time opmerken dat je onnodig op je mobiel zit. Dat je eigenlijk tijd aan het verspillen bent aan je apps. Terwijl je die tijd juist nodig hebt om er voor je kindje te zijn. Stel jezelf dus vaak de vraag: ‘hee, wat ben ik eigenlijk aan het doen?’ als je op je telefoon bezig bent. Is het echt nodig om op je scherm te zitten?

Dit is vreselijk moeilijk. Maar het is ook het begin van veranderen van gewoontes. Dus geef jezelf elke keer als het lukt om ‘wakker’ te worden als je op je schermpje zit, een groot compliment (een denkbeeldig of echt schouderklopje bij jezelf). Goed bezig! Een andere positieve gedachte is dat elke keer als het lukt om bewust te worden, het de volgende keer weer makkelijker gaat. Uiteraard is een blij gezichtje van je kindje ook een fijne beloning voor het opkijken van je mobiel. Bedenk ook: het duurt gauw een paar weken voordat je een oud patroon hebt doorbroken in nieuw gedrag. Houd dus vol.

Bewustwordingtip 4: Schrijf voor jezelf op waarom je je digitale gewoontes wil veranderen

Je begint je nu bewust te worden van je eigen negatieve digitale gewoontes. Dat is al een goede stap. Om ook echt veranderingen in je digitale gedrag te bewerkstelligen, is het daarnaast goed om stil te staan bij het waarom. Schrijf zoveel mogelijk redenen op om digitaal te willen onthechten. Bijvoorbeeld: 

• Ik wil er helemaal voor mijn kindje kunnen zijn, zo min mogelijk missen van diens vroege ontwikkeling
• Ik wil niet dat mijn kindje de halve dag een ‘stillface’ ziet als hij/zij naar mij kijkt
• Ik krijg geen kans meer om het goed te doen als ik deze jaren met mijn kind niet de goede keuzes maak
• Ik wil mijn kindje een veilige hechting en een liefdevolle geborgen omgeving bieden
• Mijn mediagebruik is veel oppervlakkiger dan de connectie met mijn kindje
• ….

Succes!

Conclusie: je digitale gewoontes verbeteren is moeilijk en begint bij bewustwording. Hoe meer zicht je op je eigen valkuilen en triggers krijgt – liefst in real time! – des te groter de kans dat het ook zal lukken. Een andere voorwaarde voor succes is: maak je voornemens voor gedragsverandering zo concreet mogelijk en geef niet op.

In mijn volgende artikel zal ik een aantal praktische tips geven om je schermgebruik binnen de perken te houden als je bij je kindje bent. Zonder afscheid van je digitale assistent te hoeven nemen…