juni
2022
Gepubliceerd door Justine Pardoen in Online jeugdcultuur
De eenling en de groep
Justine Pardoen werd aan het denken gezet door een vraag van een student: ‘versterkt internet de cancel culture?’. Ze deelt hier enkele gedachten naar aanleiding van het gesprek.
Studenten en pers bellen me vaak. Niet altijd word ik zelf aan het denken gezet, maar gisteren wel. Door een student uit Groningen, die iets wilde weten over de invloed van sociale media op cancel culture in vergelijking met sociale uitsluiting bij jongeren. Hoe werkt dat, vroeg hij. Versterkt internet de cancel culture? Is buitensluiting onder jongeren erger geworden door sociale media?
De groep bepaalt
Sociale media maken het mechanisme van uitsluiting in ieder geval heel erg duidelijk zichtbaar, veel duidelijker dan op het schoolplein. Buitensluiting en cancelen werken alleen als er een groep is die toekijkt: er is publiek nodig voor het gewenste effect. Een ophanging in de gevangenis zelf, achter gesloten deuren, zonder de massa op het dorpsplein, heeft veel minder effect. Het gaat om het stellen van de groepsnorm: zo hoor je te gedragen, anders ben je af, weg, dood, gecanceld. Dit proces om de groep bij elkaar te houden, te bevestigen en te verstevigen, zie je ook in schoolklassen en dat begint al vroeg: zodra het horen bij een groep anders dan het gezin, belangrijker wordt (vanaf 9 jaar, de prepuberteit), gaan kinderen hun identiteit ontlenen aan de groep, en begint het gedoe. Vandaar dat juffen en meesters er niet onderuit kunnen zich een duidelijke morele leidersrol aan te meten in de bovenbouw: hoe beter ze dat doen, hoe veiliger het is in de groep, voor iedereen, leerde Mieke van Stigt ons al.
En vandaar dat het zo lastig is om omstanders te mobiliseren om het op te nemen voor het slachtoffer. Die omstanders krijgen namelijk een duidelijke boodschap als iemand slachtoffer wordt van buitensluiting: gedraag je naar de groepsnorm (vaak gesteld door een queen bee c.q. het alpha-mannetje, of in grotere verbanden: de dictator) of anders overkomt jou hetzelfde.
Zonder media geen cancel culture
Sociale media en Whatsappgroepen faciliteren dus zowel het verstevigen van een groep (zodat je je identiteit daaraan kunt ontlenen als puber) als het proces van buitensluiten: er is immers altijd publiek. Daar hoef je bijna niets meer voor te doen. Het groepsproces is heel krachtig: het kan positief zijn als het goed gedrag versterkt, maar ook erg giftig. Tegelijkertijd is elke vorm van buitensluiting zichtbaarder dan ooit, wat de schade groter kan maken: de omvang van het publiek is groter dan vroeger. Zonder media, was de huidige cancel culture niet ontstaan.
Leren omgaan met de spanning
Een wijs mens, een gezonde volwassene accepteert dat er een blijvende spanning is tussen eenling zijn en bij de groep willen horen. Je laveert tussen beide polen. Soms geef je iets van je eigenheid op, en soms accepteer je de prijs van eenzaamheid. Maar jongeren zijn nog volop aan het leren hoe dit werkt. En daarbij maken ze fouten. Dat mag. Maar het is goed om erover te praten met ze, zodat ze het proces herkennen, zichzelf leren kennen in het bewegen tussen de polen. Zodat ze straks ook die spanning tussen eenling zijn en deel van de gemeenschap zijn, accepteren, en mogelijk zelfs waarderen.
Zelfbeeld
Op dit moment ontwikkelen we lessen voor de onderbouw VO, waarin we leerlingen laten nadenken over de invloed van sociale media op het zelfbeeld. Over hoe ze ermee omgaan dat ze door sociale media zichzelf voortdurend vergelijken met anderen. Heb je de neiging je aan te passen? Hoever gaat dat? Wat doet het met je zelfbeeld? Kom je dan nog wel voldoende terug bij jezelf, zodat je een zelfgevoel ontwikkelt van binnenuit? Kan dat eigenlijk, of weet je alleen wie je bent door wat anderen over jou zeggen? Mediawijsheid kortom, als weg tot zelfkennis.