Gepubliceerd door Justine Pardoen in Ouders

Wat heeft zelfmoord onder tieners te maken met internet?

Leerlingen die zelfmoord plegen. Een gerucht dat het ‘iets met sociale media’ te maken heeft, of met cyberpesten of sexting. Daar worden ouders bang van. Is dat terecht? Wat kunnen ouders doen?

Een paar weken na de dramatische dood van een leerling was de schok bij ouders overgegaan in angst. Ze gingen zich ineens afvragen: “Zou ik de signalen wel herkennen als het niet goed gaat met mijn eigen kind?” De ongrijpbare invloed van internet werd daarbij terecht een thema: tieners begeven zich al heel jong geheel zelfstandig in die wereld, waarbij je als ouders het zicht verliest op wat ze daar allemaal meemaken.

Speelt internet een rol bij het ontstaan van suïcidale gedachten en wat kunnen ouders doen?

Toename tienerzelfmoord in de VS

In de VS wordt sinds 2007 bezorgd geconstateerd dat het aantal zelfmoorden onder tieners elk jaar stijgt, zowel in de leeftijdgroep 10-14 jaar als 14-19 jaar. Dat zou zomaar te maken kunnen hebben met de gemakkelijke beschikbaarheid van een vuurwapen: een veel gebruikte methode van zelfdoding, vooral onder jongens. De puberteit is sowieso een heel kwetsbare leeftijd voor suïcide, omdat tieners met hun onrijpe puberbrein impulsiever kunnen handelen. Dan helpt het dus als er minder gelegenheid is om je plannen uit te voeren.

Gelukkig zien we in ons land geen stijging van het aantal tienerzelfmoorden. Het gebeurt zo’n 55 keer per jaar (in de leeftijdgroep 10 – 20 jaar) en dat aantal is al jaren stabiel. De rol van internet bij een toename van het aantal zelfdodingen wordt hier dan ook niet onderzocht. In de media lijkt het alsof cyberpesten de oorzaak is, maar bijna altijd speelt er meer. Het is dan de druppel die de emmer doet overlopen. Erg genoeg, trouwens. Toch is het ook in ons land voorgekomen dat tieners die elkaar alleen kenden via internet, besloten hadden om allemaal op dezelfde dag (zonder dat ze elkaar ooit gezien hadden) als groep zelfmoord te plegen. Toen dat na de eerste poging aan het licht kwam, konden andere kinderen door digitale recherche van de politie nog op tijd gered worden.

Waar ze in de VS op zoek zijn naar de reden van de stijging van het aantal slachtoffers van tienersuïcide, vragen wij ons dat hier niet af. Maar ook het onderzoek in andere landen geeft ons geen duidelijk beeld wat de invloed van internet dan precies zou zijn. Die vaagheid leidt tot angst: gedachten over mogelijke ‘besmettelijkheid’ en de rol van sociale media, waar tieners gemakkelijk in contact komen met accounts van depressieve leeftijdgenoten, blijft natuurlijk bestaan. Zeker bij ouders, als ze in hun omgeving te maken krijgen met een tienersuïcide.

 #mysecretfamily

Zelfmoordpogingen, al of niet geslaagd, kunnen ook een zekere ‘besmettelijkheid’ hebben voor leeftijdgenoten. Kwetsbare kinderen zouden door praten over zelfmoord en zelfbeschadiging via sociale media, het zien van filmpjes van andere tieners, op het idee kunnen komen dat zelfmoord of zelfbeschadiging ook voor hen een oplossing zou kunnen zijn. Daarom is het belangrijk te weten dat tieners gemakkelijk online groepen kunnen vinden die met dezelfde gevoelens rondlopen. In bedekte termen, maar soms ook juist weer heel openlijk, vertellen tieners op Instagram bijvoorbeeld dat ze somber zijn of worstelen met psychische problemen. De hashtag #mysecretfamily brengt je naar een verzameling van dit soort accounts, ook op Tumblr of Twitter, waar de betreffende aandoeningen een jongens- of meisjesnaam hebben gekregen. Zet de tiener #Sue in zijn profiel, dan denkt ze aan suïcide. Een jongen zet er dan #Dallas bij. En zo heb je #Ana en #Rex voor anorexia, #Annie en #Max voor een angststoornis, en #Cat en #Sam voor als je jezelf snijdt.

Deze lotgenotengroepen kunnen positief werken: tieners kunnen elkaar door de problemen heen slepen, maar het kan sombere gevoelens ook versterken. Jongeren kunnen hun gevoelens ook van zich afschrijven, zoals op Wattpad. Daar schrijven ze verhalen, soms in de vorm van elkaar opvolgende korte berichtjes. Daar lezen dan weer duizenden leeftijdgenoten mee. Er mij geen onderzoek bekend naar de effecten: wanneer kan het kwaad?

Overigens moet je je natuurlijk wel afvragen of het daadwerkelijk ook echt tieners zijn die achter de accounts schuilgaan. Je schijnt ook sicko’s te hebben die doen alsof ze een tiener zijn met problemen, om zo in contact te komen met kwetsbare tieners… Daar kun je je kinderen wel voor waarschuwen: juist behulpzame vreemden, kunnen ook verkeerde bedoelingen hebben. Op internet is alles mogelijk.

Vertel je kind dat ze dan beter met de huisarts kunnen gaan praten, waar ze altijd heen kunnen zonder dat de ouders dat weten. Of nog simpeler: een hulplijn bellen of een betrouwbare chat opzoeken voor jongeren. Deze bijvoorbeeld: kindertelefoon.nl (tot 18 jaar), pratenonline.nl of De Luisterlijn (bellen: dag en nacht bereikbaar).

Waarschuwingssignalen

Deskundigen raden aan om er aandacht aan te besteden als je kind zegt dat hij of zij niet meer wil wakker worden, om het niet af te doen als puberpraat. Andere tips zijn: ‘Let op dat de somberheid niet langer aanhoudt dan twee weken’, ‘let op als je kind ineens zijn dierbare spullen gaat weggeven’ en ‘let op als je kind veel minder of juist veel meer tijd op internet gaat doorbrengen’. Het probleem is nou juist dat tieners vaak helemaal geen signalen geven, dat ze hun best doen om hun ouders uit de wind te houden, hun sombere gevoelens verstoppen achter een vrolijk masker, en dat ze soms ook geen uitleg geven in een afscheidsbrief. Hoe had je het als ouders dan kunnen zien aankomen? Kún je het wel zien aankomen? 

Tips voor houding en gesprek: positief en begripvol

Maar wat dan? Wat kun je als ouder dan doen?

1. Om te beginnen: praat met je kinderen, ook als het tieners zijn, over internet en sociale media. Ook als er geen problemen zijn. Wat maken ze mee? Wat vinden ze daarvan? Houd het luchtig, luister vooral en vraag door zonder te preken of te veroordelen.
2. Praat met pubers ook over gevoelens. Leer ze dat heftige gevoelens in de puberteit normaal zijn, en dat ze er soms zomaar zijn zonder dat je begrijpt waarom, en vaak ook zomaar weer weggaan. Dat hoort bij de puberteit. Probeer je kind te verleiden gevoelens onder woorden te brengen. Neem je kind serieus, maar help wel om hem of haar ermee om te leren gaan. Als het niet lukt, kunnen jullie hulp vragen: ook dat is heel normaal.
3. Begrijp waarom internet, gamen en sociale media belangrijk zijn voor je kind. Vraag ernaar. Wat maakt het zo leuk, uitdagend, ‘verslavend’?
4. Lees op Zorgwijzer meer over het herkennen en verhelpen van psychische problemen.
5. Zoek hulp als je vermoedt dat je tiener depressief is, regelmatig depressieve buiten heeft. Zeker als het chagrijnig gedrag dat erbij kan horen thuis tot ruzie leidt. Handel als je kind hint naar zelfmoord. Zie ook: www.113.nl.

Tot slot dit: we weten uit onderzoek is dat er een verband is tussen de manier waarop ouders praten over internet en hoe eenzaam tieners zich voelen. Als tieners vinden dat het gesprek met hun ouders over internet zinvol is, is de kans kleiner ze zich eenzaam voelen. Praten met je kind helpt dus altijd, maar wel met de juiste houding. Wat is dan de juiste houding? Door je tiener op z’n gemak te stellen, begripvol te zijn en hem of haar serieus te namen. Een ouder die begrip toont voor de behoefte van tieners en zelf open staat voor de kansen en mogelijkheden van internet, bereikt met zijn gesprekken die tiener beter. Dat heeft tot gevolg dat je kind luistert en zich verbonden voelt met jou als ouder. Je krijgt dan meer kansen om je kind te helpen bij de emotie-regulatie en het zich openstellen als er problemen zijn. Blijf proberen je kind te bereiken. Hoe dan ook. Zoek steeds de verbinding, en herstel als die schade opgelopen heeft. Steeds weer opnieuw.