4
december
2017
Mediaopvoeding Bureau Jeugd & Media

Gepubliceerd door Justine Pardoen in Ouders

Veelgestelde vragen over mediaopvoeding

NRC had in november een mooie reeks artikelen over mediaopvoeding, afgerond met veelgestelde vragen op een rijtje.

NRC had vorige maand een mooie reeks artikelen over mediaopvoeding, geschreven door Menno Sedee. Het is de moeite waard om deze nog eens na te lopen of terug te lezen. De reeks is gebaseerd op onderzoek onder een paar honderd ouders en eindigde met een lijst veelgestelde vragen. Voor de artikelen en de beantwoording van de 11 vragen in het slotartikel is ook gebruik gemaakt van de expertise van Bureau Jeugd & Media. Hieronder zetten we die veelgestelde vragen op een rijtje. Voor de hele reeks met links en tips verwijzen we naar de website van NRC: het dossier Mediagebruik door kinderen.

Hoe lang mag mijn kind achter een scherm?

Het ene scherm is immers het andere niet. Zit je kind alleen maar Netflix-series te kijken, of zit het ook met oma te facetimen? Bovendien verschillen kinderen enorm van elkaar, zowel in leeftijd als in gedrag, dus daar een en hetzelfde aantal kijkminuten op plakken zou raar zijn.

  • Doet je kind genoeg verschillende dingen, zoals buiten spelen, met vriendjes afspreken, sporten? Zeker bij baby’s en peuters is een gevarieerde dagbesteding belangrijk. Doordat zij veel moeten slapen, blijft er weinig tijd over voor het spelen met blokken, het zitten aan de neus van papa of het zingen met mama. Beperk het schermgebruik voor baby’s en peuters daarom tot enkele keren een paar minuten per dag en tot halverwege de basisschool niet meer dan een uur.
  • Wat dóét je kind op zo’n scherm? Is hij of zij creatief bezig, dingen aan het bouwen? Educatieve apps zijn leerzaam als je kind er actief van wordt en er helemaal in op lijkt te gaan, toont het eerste onderzoek hiernaar aan. Ook is het goed om bij jonge kinderen samen naar de programma’s te kijken. Dan kan je het kind helpen om de informatie op het 2D-scherm te vertalen naar de 3D-wereld (‘Kijk, wat een mooie bloem! Zou die ook lekker ruiken?’), wat jonge kinderen vaak nog moeilijk vinden.
  • Stel duidelijke regels en handhaaf die consequent, maar leg wel uit waar die regels vandaan komen. Bijvoorbeeld: een uur voor het slapengaan geen schermen, omdat je dan minder goed slaapt. Of: geen telefoons aan tafel, omdat het belangrijk is om met elkaar te praten. Hier komen je eigen waarden om de hoek kijken: wat vind jíj belangrijk? Samen regels opstellen gaat soms beter dan je denkt. Door te praten met je kinderen over wat zij belangrijk vinden, kom je (en komen zij) erachter dat hun opvattingen over gezond mediagebruik soms verbazend dicht bij die van jou zitten.

Op welke leeftijd mag mijn kind een smartphone?

De meeste ouders geven hun kind op hun tiende een smartphone, vaak om contact te kunnen houden als ze onderweg zijn naar school of naar huis. Bij de jongste kan je uit bescherming nog een app installeren waarmee je kunt zien waar je kind is, maar vanaf de brugklas kun je voor de meeste kinderen die vrijheid weer teruggeven.

  • Niet alle sociale media zijn al meteen geschikt. Wat de consequenties kunnen zijn van pestgedrag op Instagram of een onhandige vlog op YouTube begrijpen kinderen vaak pas vanaf de middelbare school.
  • Spreek vóórdat je de smartphone geeft af welke regels daarbij horen. Dat is makkelijker dan achteraf vrijheid terugschroeven door noodgedwongen afspraken op te leggen. Bijvoorbeeld geen smartphone mee naar de slaapkamer, geen bloot op Facebook zetten en geen ruzies uitpraten op WhatsApp.

Moet je baby’s en peuters überhaupt voor een scherm zetten?

Kleine kinderen leren nog altijd beter van een echt persoon dan van een scherm, heeft onderzoek aangetoond. Dit wordt het video deficit-effect genoemd. Kleine kinderen begrijpen nog niet zo goed wat een scherm is en doet, waardoor ze moeite hebben om wat ze daarop zien te vertalen naar hun eigen leven.

  • Het is ook weer niet zo dat schermen per definitie schadelijk zijn voor kleine kinderen, alleen wél als het andere activiteiten verdringt. Bovendien moeten jonge kinderen veel slapen, dus tijd voor bewegen, praten, kijken en gewoon niets doen is er al niet veel.
  • Maar het is ook weer niet zo dat schermen per definitie niet leerzaam zijn. Ook kan het video deficit-effect verminderd worden als een ouder meekijkt en praat over wat er te zien is, of als het kind direct wordt aangesproken door een persoon, die het liefst ook nog op het kind lijkt (bijvoorbeeld in geslacht en leeftijd).

Is gamen schadelijk?

Gamen op zichzelf is niet schadelijk. Sterker nog, bij de meeste jongeren bevordert gamen het ruimtelijk inzicht en het probleemoplossend vermogen. Ook vergroot het hun werkgeheugen en worden ze er creatiever van.

  • Als gamen andere, gezonde, activiteiten verdringt, zoals buiten spelen, huiswerk maken of sociale contacten onderhouden, dan kan gamen wel als schadelijk worden opgevat, al is het indirect: niet het gamen zélf verricht schade, maar wel de consequenties extreem gamegedrag.
  • Waardoor games wel zelf schade kunnen aanbrengen is expliciet geweld. Naar het effect van mediageweld is veel onderzoek gedaan. Van mediageweld kunnen kinderen agressiever worden. Dat effect wordt versterkt als het gemedialiseerd geweld wordt uitgevoerd door een aantrekkelijk persoon, als het geweld geen negatieve consequenties lijkt te hebben (zoals pijn of verwondingen) of als het geweld beloond wordt, met bijvoorbeeld punten.
  • Aan de andere kant: slechts 5 tot 10 procent van de jongeren lijkt gevoelig voor deze effecten. Bovendien zijn dit vaak degenen die al agressief zijn aangelegd of in het dagelijks leven al met geweld te maken hebben, zoals huiselijk geweld.

Wat als ze die ene gewelddadige game wél bij vriendjes mogen spelen?

Zeggen dat je liever niet hebt dat ze een bepaalde game spelen, staat voor sommige ouders gelijk aan kritiek hebben op de opvoeding van een ander. En dat ligt gevoelig. De reden dat we het ongemakkelijk vinden om ouders op hun mediaopvoeding aan te spreken, is waarschijnlijk omdat de opvoedvragen nog relatief nieuw zijn. Je ouders of grootouders kunnen je er niet mee helpen, Snapchat en Musical.ly zijn nog niet zo oud. Je hebt toch ook liever niet dat ze bij anderen thuis roken, alcohol drinken of porno kijken? We hebben veel minder moeite om daar wat over te zeggen.

Maar als jij je kind niet geschikt acht voor 16+-films, zoals horrorfilms, of 18+-games, zoals Grand Theft Auto (GTA), dan zouden andere ouders daar rekening mee moeten houden. Praat erover, dus.

Zijn educatieve apps leerzaam?

Educatieve apps zijn leerzaam als ze goed rekening houden met de ontwikkelingsfase van de doelgroep. Leeftijd is namelijk een van de duidelijkste graadmeters voor de geschiktheid van een programma of app. Een app voor ‘4-12-jarigen’ heeft daar waarschijnlijk niet zo goed over nagedacht.

Onderzoek naar welke specifieke elementen educatieve apps leerzaam maken staat echter nog in de kinderschoenen. Wel zijn inmiddels vijf kenmerken gevonden waaraan apps kunnen voldoen om de educatieve waarde ervan te verhogen, volgens Jessica Piotrowski, die onderzoek doet naar de educatieve waarde van media:

  • Als het kind er actief van wordt. Wordt het kind fysiek of emotioneel gestimuleerd?
  • Als het kind erin opgaat (engagement). Is het kind moeilijk af te leiden?
  • Als de inhoud betekenisvol is voor zijn of haar leven. Is het bijvoorbeeld herkenbaar?
  • Als de app sociaal interactief is. Wordt het kind sociaal gestimuleerd?
  • Als de app een duidelijk leerdoel heeft. Leert het bijvoorbeeld woordjes of dieren herkennen?

Is mijn kind gameverslaafd?

Er bestaat nog geen officiële definitie van gameverslaving. Wel is ‘internet gaming disorder’ in de laatste editie van het psychiatrisch handboek DSM-5 opgenomen als kandidaat-stoornis, waar meer onderzoek naar gedaan moet worden. Niet alle wetenschappers zijn er bijvoorbeeld van overtuigd dat gameverslaving alleen door gamen komt: obsessief gamen trekt ook de kinderen aan die al sociale problemen hebben. Bovendien is nog niet duidelijk welke kenmerken op een gameverslaving duiden en aan hoeveel van die kenmerken iemand moet voldoen om als gameverslaafde gediagnosticeerd te kunnen worden.

In plaats daarvan is het beter om te spreken over problematisch of compulsief gebruik. Ervaart je kind problemen door gamen, zoals slaapproblemen, slechte schoolprestaties of slecht sociale contacten? Is hij of zij de controle verloren over zijn gamegedrag?

Volgens de laatste cijfers vertoont ongeveer 3 tot 5 procent van de jongeren compulsief gamegedrag.
Dit percentage is de laatste jaren wel gegroeid. Bij deze jongeren draaien de positieve effecten van gamen (beter werkgeheugen, groter concentratievermogen) om naar negatieve effecten.

Hoe voorkom ik sexting?

Sexting willen voorkomen is echter niet de goede instelling, zeggen experts. Sexting is namelijk een heel normaal onderdeel van de seksuele ontwikkeling, vergelijkbaar met wat vroeger achter het fietsenhok gebeurde. En je kunt er geen soa’s van krijgen.

  • Door sexting te verbieden, ontken je een deel van de seksuele ontwikkeling van je kinderen, en verhoog je voor hen de drempel om naar je toe te komen als ze iets naars meemaken. Bovendien werkt verbieden vaak averechts.
  • Beter is om op tijd een goed gesprek te hebben over de risico’s van sexting en in dat gesprek samen tot een aantal regels te komen: niet met vreemden, nooit dingen doen die je niet wilt en bij problemen meteen hulp vragen: praat met je ouders of andere volwassene die je vertrouwt.
  • Word dus niet boos als het misgaat. Wijs erop dat hij of zij niet de enige is en dat de doorstuurder in dit geval de schuldige is. Naaktfoto’s van minderjarigen verspreiden is strafbaar. Bewaar foto’s als bewijsmateriaal.

Mag ik meelezen met de appjes van mijn kind?

Ja, dat mag. Kinderen beginnen steeds vroeger met WhatsApp en het is heel normaal om als ouder de touwtjes bij een 9-jarige wat strakker aan te houden. Dat kinderen al vroeg weten hoe een smartphone werkt, betekent niet dat ze ook al weten hoe ze met alle sociale media om moeten gaan.

  • Als kinderen naar de middelbare school gaan, dan is het wel tijd om dat strakke toezicht wat meer los te laten. Dat geldt eigenlijk met alle soorten opvoeding. Een middelbare school-kind heeft ruimte nodig om zijn of haar eigen (seksuele) identiteit te ontwikkelen.
  • Als je vermoedt dat er dingen gebeuren die niet door de beugel kunnen op sociale media/WhatsApp, is het beter om eerst een goed gesprek te houden. Het stiekem controleren kan een laatste redmiddel zijn, maar is wel vernietigend voor de vertrouwensband. Een kind zal daarna niet gauw meer naar je toe komen als er iets naars is gebeurd.

Help! Mijn kind wil vloggen

Voordat kinderen beginnen met met vloggen, moeten zij een aantal dingen goed begrijpen:

  • Vlogs maken is leuk, maar je moet niet denken dat je al gauw even beroemd wordt als Enzo Knol. Daarvoor is veel discipline nodig.
  • Vlogs gaan over jou persoonlijk, dat maakt ze zo populair. Die persoonlijke informatie kan ook tegen je gebruikt worden. Bedenk dus goed wat ook over veel jaren nog leuk is om te zien.
  • Niet iedereen zal je leuk vinden. Kan je omgaan met negatieve reacties?
  • Door persoonlijke informatie te delen, verlies je ook privacy. In het ‘echte’ leven zullen mensen je herkennen en al een mening over je hebben.
  • Als je vlogt, zijn mensen in je omgeving daar ook bij betrokken. Maak met hen goede afspraken over wat wel en niet gefilmd mag worden.

Waarom zijn vlogs zo populair? Vloggers zijn de beroemdheden van nu. Kinderen kijken tegen ze op, kunnen zich extreem goed identificeren met ze, waardoor ze van alles van hen aannemen. Een beetje zoals van het populairste kindje van de klas, maar dan online. Daarnaast: omdat het kan. Iedereen heeft een goede camera op z’n smartphone, grote databundels en snel internet om video’s te uploaden. Zie onze eigen blogreeks over vloggers en YouTubers (8 delen).

Lees de artikelen die in het Dossier Mediagebruik door kinderen staan, op NRC.nl.

Zelf vragen over mediaopvoeding? Gratis voor ouders én professionals: Mediaopvoeding.nl

Gerelateerde berichten
Scholen

Vrijeschoolse mediaopvoeding: Rudolf Steiner over technologie en het moderne leven

Lees verder

Bureau Jeugd & Media